شهید آیت الله علی قدوسی را به حق می توان یک «عالِم دینی نمونه» معرفی کرد. علم، اخلاق، ادب، اخلاص، تسلط بر نفس، از خودگذشتگی، فداکاری در راه هدف، تعهد به سنت های اصیل همراه با روشن بینی و روشن فکری برخی از صفات این عالم ربانی برجسته است. سخنان او از دل پاک و پر سوزش بر می خاست و از این رو بر دل می نشست. هر کس نشستی با او داشت؛ تا چند روز و چند هفته در خود احساس نشاط می کرد. او همیشه سرخوش از یاد خدا بود و این سرخوشی را با مهارت خاصی به دیگران منتقل می کرد. آیت الله قدوسی زنده است تا وفا و صفا و خوبی و پاکی زنده است، پس او همیشه زنده است و زنده خواهد بود.
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
ثبت است در جریده عالم نشان ما
آن چه در اینجا می آید؛ گزیده هایی است از سخنان دل نشین او که از دست نوشته های حضرتش استخراج شده است، با این امید که روزنه ای باشد به دریای نوری که او در آن شناور است:
إن الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم [1]
خداوند متعال صریحاً سنت و رویه خود را در معامله با بندگان بیان فرموده که ملاک تغییر نعمت تغییر خود مردم و افکار و اعمال آن-هاست. و از همین جا مناط آن روایت معلوم می شود که می فرماید:
هرگاه شما چنین و چنان کردید خدا اشرار را بر شما مسلط می کند و خوبان دعا می کنند و مستجاب نمی شود
. اما این که چرا یک عده دارای نعمت اند، با این که به ظاهر آدم-های خوبی نیستند، باید گفت: اولاً ما از باطن افراد اطلاعی نداریم، شاید او یک صفتی دارد که در نظر خداوند خیلی بزرگ تر است از آن مفاسدی که ما از ظاهرش می بینیم، مثلاً سخاوتمند است و خداوند آدم با سخاوت را دوست دارد.
ثانیاً: مجرد داشتن ثروت و سلامت، علامت سعادت نیست. یعنی اگر کسی همه نعمت های مادی و جسمی برایش فراهم شده باشد، این دلیل نیست که آن شخص آدم خوبی است. یا برعکس اگر تمام مصیبت ها برای کسی پیش آید دلیل بر بدی او نیست. پس خواه نعمت و خواه مصیبت، ممکن است اثر لطف خدا یا اثر غضب خدا باشد. مثلاً شما خیال می کنید اگر ثروت به کسی داده شد؛ علامت محبّت خداست، نه چنین نیست. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) می فرمایند:
«والذی نفسی بیده لو کانت الدنیا تعدل عندالله تعالی جناح بعوضة، ما اعطی منها کافر ولامنافق [2]
قرآن مجید می فرماید: ولاتعجبک أموالهم ولا أولادهم إنّما یریدالله أن یعذّبهم بها فی الدّنیا و تزهق أنفسهم وهم کافرون [3]؛ اموال و فرزندان آنان ﴿بدان﴾ تو را به شگفتی نیندازد. جز این نیست که خدا می خواهد ایشان را در دنیا به وسیله آن عذاب کند...
و می فرماید: ولا یحسبنّ الّذین کفروا أنّما نملی لهم خیر لأنفسهم إنّما نملی لهم لیزدادوا إثماً ولهم عذاب مّهین [4]؛ و کسانی که کافر شده -اند تصور نکنند مهلتی که به ایشان می دهیم برای آنان نیکوست؛ ما به ایشان مهلت می دهیم تا بر گناه خود بیفزایند، و عذابی خفّت آور خواهند داشت.
در بعضی روایات آمده است که بعضی اشخاص اگر ثروت نداشته باشند، نمی توانند دینشان را حفظ کنند.
و اما این که از کجا باید بفهمیم که نعمت علامت لطف است یا علامت غضب؛ آیه می فرماید:
... ربّ بمآ أنعمت علیّ فلن أکون ظهیراً للمجرمین[5]؛... پروردگارا، به پاس نعمتی که بر من ارزانی داشتی، هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود. نعمت، وقتی علامت لطف است که در راه جرم و حمایت از مجرم به کار نرود.

پی‌نوشت‌ها:

[1] . رعد ﴿13﴾ : 11.
.[2] تحف العقول، ص 40 و امالی، ج 1، ص 531 و اثبات الوصیة، ص 81 .
.[3] توبه ﴿9﴾ : 85 .
.[4] آل عمران ﴿3﴾ : 178.
.[5] قصص ﴿28﴾ : 17.

منبع: ماهنامه نامه جامعه، شماره شانزدهم.
شهید آیت الله قدوسی؛ درس اخلاق؛ نعمت

/ج